به نقل از «ايتنا»

بیگ بنگ شبکه‌های اجتماعی در ایران

تاریخ انتشار: ۱ شهریور ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۴۹۱۱۵۵

«واقعیت این است که نه فیلتر کردن چاره موضوع است و نه رها شدن کامل موضوع. تجربه فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی مشابه، پیش روی ماست. یا کاربران با فیلترشکن در این شبکه‌ها فعالیت می‌کنند یا به شبکه اجتماعی دیگری کوچ کرده‌اند.»


این بخشی از یادداشت حمید ضیایی‌پرور ـ معاون مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌هاس دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ با عنوان «بیگ بنگ شبکه‌های اجتماعی در ایران» است؛ او در این مطلب مدعی شده که پیام‌رسان تلگرام قابلیت رقابت با تمام محتوای تولیدشده در تمام سایت‌های فارسی‌زبان در طول سالیان اخیر را پیدا کرده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

متن کامل این یادداشت به شرح زیر است:

«اخیرا سرپرست پژوهشگاه فضای مجازی کشور خبر داده که بر اساس آمارهای مرکز ملی فضای مجازی تعداد کانال‌های فارسی‌زبان تلگرام از مرز ۵۵۵ هزار گذشته و مطالب منتشرشده در این کانال‌ها به عدد ۱.۱ میلیارد نزدیک شده است و با توجه به اینکه کل صفحات سایت‌های فارسی‌زبان در اینترنت حدود ۱.۲ میلیارد تخمین زده می‌شود، می‌توان گفت از نظر شاخص تعداد مطالب منتشرشده، پیام‌رسان تلگرام به تنهایی و صرفا در کانال‌های عمومی آن از سال ۱۳۹۴ که امکان ایجاد کانال در تلگرام فراهم شده، قابلیت رقابت با تمام محتوای تولیدشده در تمام سایت‌های فارسی‌زبان در طول سالیان اخیر را پیدا کرده است.

در اینکه در دو سه سال اخیر شاهد انفجار اطلاعات در فضای شبکه‌های اجتماعی هستیم شکی وجود ندارد. دلیل اصلی این انفجار اطلاعات نیز به دسترسی مردم به اینترنت موبایلی مرتبط می‌شود؛ یعنی ورود نسل سه تا ۴.۵ تلفن همراه به کشور که به یمن تلاش و اراده دولت تدبیر و امید حاصل شده است. دولت‌های نهم و دهم با وجود اینکه در زمان ظهور نسل سوم تلفن همراه مسؤولیت بر عهده داشتند، اما دسترسی مردم را به این فناوری فراهم نکردند. در حالی که از سال‌ها قبل، مردم دنیا با فناوری نسل سوم به اینترنت موبایلی دسترسی داشتند کاربران ایرانی در حسرت اینترنت پرسرعت به سر می‌بردند و وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سرعت اینترنت دایل‌آپ را حتی برای دانشگاه‌ها کافی می‌دانست و ایران تنها کشور جهان بود که محدودیت اعلام‌نشده ۱۲۸ کیلو بیت بر ثانیه را برای کاربرانش اعمال می‌کرد.

اکنون به اذعان این مقام رسمی کشور، تعداد پیام‌های منتشره در کانال‌های تلگرامی در همین دو سال و نیم اخیر تقریبا برابری می‌کند با کل محتوای تولیدشده وب فارسی از بدو ورود اینترنت به ایران یعنی از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۹۴ که بیش از ۲۰ سال است؛ ۱.۱میلیارد پیام کانال‌های تلگرامی در برابر ۱.۲ میلیارد پیام تولیدشده وب فارسی!

این پدیده را می‌توان به بیگ‌بنگ شبکه‌های اجتماعی در ایران تعبیر کرد. به لحاظ اجتماعی، این بیگ‌بنگ پیامدها و آثار سیاسی و اجتماعی متعددی دربرداشته و دارد. انتخابات سال ۹۲، ۹۴ و ۹۶ سه رویداد سیاسی هستند که برنده آنها کسانی بوده‌اند که دست بالا را در شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند. به‌ ویژه در انتخابات سال ۹۶ شوراهای شهر و روستا شاهد پدیده‌ای بودیم که تا کنون در سپهر سیاسی ایران سابقه نداشته است؛ راه‌یابی نمایندگانی به شورای شهر در برخی شهرهای ایران از جمله در چند مرکز استان که هیچ سابقه سیاسی یا اجتماعی یا فعالیت مدنی نداشته و حتی کوچک‌ترین تبلیغات کاغذی و یا میتینگ و سخنرانی میدانی نداشته‌اند. اینها سلبریتی‌های شبکه‌های اجتماعی بودند که در اکانت‌های عمدتا تلگرامی و اینستاگرامی خود فالوورها و اعضای زیادی داشتند و اتفاقا متعلق به طبقاتی هستند که در زمره رقبای سیاسی یا حتی فعالان اجتماعی محسوب نمی‌شوند. مانند یک دستفروش، یک رفتگر و یک خانم خانه‌دار که شهرت خود را مدیون شبکه‌های اجتماعی هستند.

اما به لحاظ رسانه‌ای و ارتباطی، موج انفجاری و بیگ‌بنگ شبکه‌های اجتماعی یک آفت و آسیب هم در بر داشته است. به‌ویژه تلگرام در مقایسه با وب‌سایت‌ها، دچار مشکلاتی نظیر جست‌وجو، آرشیو اطلاعات، لینک و هایپر لینک است. کسانی که با تلگرام که اکنون رسانه اول ایران است آشنایی کافی دارند می‌دانند که تلگرام چاه اطلاعات است و داده‌هایی که در آن ریخته می‌شود به سختی قابل بازیابی و جست‌وجوست. حتی در یک کانال تلگرامی، امکان جست‌وجوی اطلاعات چند روز پیش به سختی امکان‌پذیر است. هیچ موتور جست‌وجویی قادر به بررسی، جست‌وجو و ارائه اطلاعات تلگرام نیست. البته چند پایشگر ایرانی به وجود آمده‌اند که کارشان رصد، خزش و ذخیره اطلاعات کانال‌های تلگرامی است اما این پایشگرها اطلاعات خود را به بیرون ارائه نمی‌دهند و تنها در ازای پرداخت هزینه به متقاضیان خاص می‌فروشند. تلگرام از این لحاظ مدفن و گورستان محتواست. اگر تلگرام در آینده به هر دلیلی از دسترس خارج شود، چه فیلتر شود و چه مشکلی برای خود تلگرام به وجود بیاید صدها میلیون پیام و داده فارسی دفن شده و برای همیشه نابود می‌شود.

شرکت‌ها و سازمان‌هایی که استراتژی اطلاع‌رسانی خود را بر مبنای تلگرام یا شبکه‌های اجتماعی مشابه استوار کرده‌اند بر خانه‌ای پوشالی تکیه کرده‌اند که اگرچه تاثیرگذاری فوری آن زیاد است اما تداوم آن زیر سوال است.

تلگرام با وجود اینکه فواید و ویژگی‌های مثبت زیادی دارد و فناوری‌های آن مانند گروه، ربات و پیام‌رسان دو سویه بسیار کاربردی هستند، اما جنبه رسانه‌ای آن که همان کانال هست بسیار آسیب‌پذیر و آفت‌زاست.

شما محتوای وب‌سایت را تا سال‌ها می‌توانید ببینید و رصد کنید و وب‌سایت اصلا نمی‌میرد. حتی اگر وب‌سایتی تعطیل شد یا از دسترس خارج شد می‌توانید با شیوه‌هایی خاص به اطلاعات آن دسترسی داشته باشید. حتی ماشین بازگشت به گذشته در وب وجود دارد که وب‌های مرده را بازیابی و فراخوان می‌کند که من اسمش را گذاشته‌ام «قبرستان وب» و کار این ماشین بی‌شباهت به کار احضار روح توسط فالگیرها و رمال‌ها نیست! اما در محیط تلگرام، رمالی که هیچ، جست‌وجوی ساده هم امکان‌پذیر نیست.

موضوع دیگر در خصوص رسانه‌های اجتماعی و به‌ویژه کانال‌های تلگرامی ورود شهروندانی به حوزه خبر و اطلاع‌رسانی است که اصلا تخصصی در این حوزه ندارند. قبلا صحبت از پدیده «شهروند - خبرنگار» در دوره وب بود اما امروز صحبت از رسانه‌های قدرتمندی است که ده‌ها برابر رسانه‌های مکتوب و رسمی و خبرگزاری‌های کشور مخاطب دارد اما مدیران آن یا تنها مدیر آن کوچک‌ترین تخصصی در حوزه خبر ندارد. لذا دروازه‌بانی خبر، مدیریت و کنترل جریان خبری، اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و بررسی صحت و سقم اخبار در محیط تلگرام به ندرت وجود دارد. البته رسانه‌های رسمی ایران، خود نسخه تلگرامی دارند که این کنترل‌ها در آنها وجود دارد اما کانال‌های با مخاطبان میلیونی اساسا فاقد این ویژگی هستند.

صحبت از ۵۵۵ هزار کانال تلگرام فارسی است که برخی از آنها مخاطبانی در حد چند ده نفر و برخی مخاطبان میلیونی دارد. یعنی ۵۵۵ هزار نفر از شهروندان ایران صاحب رسانه شده‌اند. آیا این ۵۵۵ هزار نفر به اصول و اخلاق و رمز و راز حرفه‌ای خبرنگاری و اطلاع‌رسانی واقفند؟ عملکرد این کانال‌ها در رویدادهایی مثل پلاسکو نشان می‌دهد که لزوما پاسخ به این سوال مثبت نیست.

شورای عالی فضای مجازی به عنوان بالاترین مرجع متولی حوزه فضای مجازی در دی‌ماه سال ۱۳۹۵ مصوبه‌ای داشت که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را موظف به راه‌اندازی سامانه‌ای برای ثبت کانال‌های تلگرامی بالای ۵۰۰۰ عضو می‌کرد. این سامانه مدتی است در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آدرسsamandehi.ir راه‌اندازی شده و تاکنون بیش از ۱۰ هزار کانال تلگرامی هم در این سامانه ثبت شده‌اند. بر اساس برآوردها، بیش از ۱۰۰ هزار از کل ۵۵۵ هزار کانال تلگرامی بالای ۵۰۰۰ عضو دارند. این بدان معنی است که تنها حدود ۱۰ درصد کانال‌های تلگرامی بالای ۵۰۰۰ عضو در این سامانه ثبت شده‌اند. هدف این مصوبه این بوده که فضای رسانه‌های اجتماعی را ساماندهی کند. اینکه چرا کانال‌های مذکور مایل به ثبت خود در وزارت ارشاد نبوده‌اند قابل تامل و واکاوی است، اما به طور خلاصه باید گفت که ثبت یا عدم ثبت این کانال‌ها در وزارت ارشاد از نظر مدیران کانال‌ها هیچ ضرر یا مزیتی برایشان ندارد.

بحث فیلترکردن یا آزاد گذاشتن این کانال‌ها و رسانه‌ها نیز مدت‌هاست در فضای سیاسی و رسانه‌ای و تصمیم‌سازی کشور جریان دارد. واقعیت این است که نه فیلتر کردن چاره موضوع است و نه رها شدن کامل موضوع. تجربه فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی مشابه، پیش روی ماست. یا کاربران با فیلترشکن در این شبکه‌ها فعالیت می‌کنند یا به شبکه اجتماعی دیگری کوچ کرده‌اند. فقط صورت‌مساله پاک شده است و مساله همچنان باقی است. برخی صاحب‌نظران راهکار تقویت شبکه‌های اجتماعی داخلی را پیشنهاد داده‌اند اما این شبکه‌ها نیز اغلب با اقبال کاربران ایران مواجه نشده‌اند. بر اساس نتایج تحقیقاتی که نویسنده به عنوان استاد راهنمای هفت دانشجوی کارشناسی ارشد ارتباطات دانشگاه‌های مختلف به دست آورده است،‌ بی‌اعتمادی کاربران، مهم‌ترین دلیل روی‌گردانی آنها از شبکه‌های اجتماعی داخلی است.

در مجموع باید گفت که بیگ‌بنگ شبکه‌های اجتماعی در ایران جدی و واقعی است. امواج این انفجار بزرگ تا سال‌های آینده ادامه خواهد داشت و برای حداقل پنج سال آینده بزرگ‌ترین چالش نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور خواهد بود.»

منبع: ايتنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.itna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ايتنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۴۹۱۱۵۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

از «نیکا» تا «یسنا»

عصر یکشنبه، ۹ اردیبشهت‌ماه در روستای «یلی بدراق» از توابع بخش «پیشکمر» شهرستان کلاله خبر پیچید که «یسنا دیدار» دختر چهارساله‌ای که مردم روستا کمابیش او را می‌شناختند، گم شده است.

خبر، در یکی دو روز اول حوالی همان روستا چرخید و اول مردم ده، زمین‌های کشاورزی را به دنبال او گشتند و بعد با ورود نیرو‌های امدادی و انتظامی هم تیم جست‌وجو بزرگ‌تر شد و هم نگرانی‌ها. مردم روستا‌های اطراف هم بسیج شدند و هرکس به‌نوبه خود می‌کوشید سهمی در یافتن دختربچه روستایی داشته باشد؛ جوان‌تر‌ها لابه‌لای ساقه‌های بلند و انبوه گندم را می‌گشتند، زن‌ها برای تیم مردمی و امدادی غذا می‌پختند و مسن‌تر‌ها با دعا چشم‌انتظار یافتن یسنا بودند.

این تکاپوی خودجوش باعث شد گم‌شدن یسنا، مورد توجه شبکه‌های اجتماعی و سپس رسانه‌های رسمی قرار بگیرد و به‌اصطلاح ترند شود. بعدازظهر پنجشنبه ساعتی قبل از غروب آفتاب پنجمین روز گم‌شدن یسنا بود که رسانه‌ها خبردادند یکی از کایت‌سواران امدادی او را در دل یکی از مزارع شناسایی کرده است و دختربچه ترکمن زنده و سالم پیدا شد. 

یسنا در همان نقطه‌ای پیدا شد که امدادگران قبلا آنجا را جست‌وجو کرده بودند و همین موضوع در کنار وضعیت ظاهر و جسمانی دختربچه ۴ ساله، این ظن را تقویت کرد که او ربوده شده بود. دادستان عمومی و انقلاب کلاله امروز خبر داد با توجه به شواهد و قراین به دست آمده، ظن بازپرس پرونده مبنی بر ربوده شدن کودک کلاله‌ای تقویت شد و در این راستا چند نفر به عنوان مظنون به پلیس آگاهی احضار شدند. با آغاز روند بازپرسی و قضایی درباره گم‌شدن یسنا، کاربران در شبکه اجتماعی به بحث تأثیر حساسیت جمعی چه در دل یک روستا و چه در فضای مجازی در پیداکردن دختربچه ۴ ساله پرداختند. 

موضوع گم‌شدن یسنا با یک موضوع دیگر که آن هم درباره یکی از دختران کشورمان بود، همزمان شد؛ یعنی مرگ «نیکا شاکرمی» که واپسین روز شهریورماه ۱۴۰۱ جنازه‌اش در ساختمانی واقع در خیابان لبافی‌نژاد تهران پیدا شد و شواهد حاکی از این بود که او با پرتاب‌کردن خودش از یک ساختمان نیمه‌کاره خودکشی کرده است.

تصاویر حضور نیکا شاکرمی در اعتراض‌هایی که پس از فوت مرحومه مهسا امینی شکل گرفت در کنار صحبت‌های ضدونقیض مادر و خاله او سبب شد رسانه‌های فارسی‌زبان معاند ادعا کنند او از سوی مأمورانی که در صحنه ناآرامی‌ها حضور داشتند، کشته شده است. ادعایی که از سوی مسئولان انتظامی و قضایی کشورمان با استناد با شواهد، تصاویر و مستندات رد شد، اما «بی‌بی‌سی جهانی» سه‌شنبه هفته گذشته تلاش کرد با یک سند مخدوش، موضوع «نیکا شاکرمی» را نبش قبر کند. 

اگرچه تناقض‌های فاحش گزارش بی‌بی‌سی درباره زمان فوت و مکان یافتن جسد نیکا شاکرمی در کنار گاف‌های آشکار، این رسانه را ناچار به ارائه این توضیح کرد که آنچه منتشر کرده اسناد اصلی نیست و «بازسازی» شده است، اما موضوع در شبکه‌های اجتماعی داغ شد. برخی از فعالان رسانه‌ای و سیاسی نیز بدون پرداختن به این تناقض‌ها، چشم‌بسته، صفر تا صد روایت بی‌بی‌سی را پذیرفتند و ضمن بازنشر آن، فضای شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه در توئیتر را لبریز از هیجان و احساسات کاذب کردند. وضعیتی که سبب شد برخی از اسناد و تصاویر در پرونده قضایی نیکا شاکرمی که به گفته مسئولان برای حفظ آبروی مرحومه نیکا شاکرمی و خانواده‌اش رسانه‌ای نشده بود، در پاسخ به شبهات بی‌بی‌سی و مطالبه افکار عمومی به‌ناچار منتشر شود. همزمان قوه قضاییه خبر داد، دادستانی تهران شماری از اهالی رسانه را که با بازنشر روایت بی‌بی‌سی امنیت روانی جامعه را مخدوش کردند، احضار شده‌اند. 

مروری کوتاه بر واکنش افکار عمومی وگروه‌های مختلف اجتماعی به دو موضوع یادشده در هفته گذشته از حساسیت جامعه ایرانی به موضوعاتی حکایت دارد که به‌نوعی با دختران کشورمان پیوند دارد؛ از یسنای ۴ ساله گرفته تا نیکای ۱۶ ساله. حساسیتی که در باور‌های مذهبی، انسانی و اخلاقی ایرانیان ریشه دارد و اگرچه بی‌تردید نقطه قوت فرهنگ ایرانی-اسلامی مردم کشورمان است، اما از سوی دستگاه‌های امنیتی و رسانه‌ای کشور‌های دیگر به عنوان دستمایه جدی برای تحریک عواطف عمومی شناسایی شده است.

هرچند فروکش‌کردن بلافاصله واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی درباره گزارش مخدوش و ساختگی بی‌بی‌سی در موضوع نیکا شاکرمی بعد از مشخص‌شدن گاف‌ها و تناقض‌ها نشان از فهم و بلوغ رسانه‌ای کاربران داشت، اما نمی‌توان از آنچه ساعاتی بعد از انتشار گزارش بی‌بی‌سی در توئیتر فارسی‌زبانان گذشت، غفلت کرد. وضعیتی که این واقعیت را یکبار دیگر هم به نهاد‌های مسئول و هم فعالان رسانه‌ای و سیاسی یادآوری کرد که هرگونه کنش و واکنش به موضوعات و اخباری که درباره دختران سرزمین‌مان مرتبط است، حساسیتی مضاعف می‌طلبد.

منبع: نورنیوز

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی